Ο υπολειπόμενος όγκος, RV, είναι ο όγκος αέρος που παραμένει στους πνεύμονες στο τέλος της βαθύτερης δυνατής εκπνοής. Παριστάνει τον ελάχιστο όγκο αέρος που παραμένει στους πνεύμονες, επί άθικτου συστήματος (πνεύμονες+ θωρακικός κλωβός). Αντανακλά την ισορροπία των ελαστικών δυνάμεων που επενεργούν στο παρέγχυμα και το θωρακικό τοίχωμα και εξαρτάται από τη σχέση της ασκούμενης τάσεως των αναπνευστικών μυών, των ελαστικών στοιχείων του συστήματος, της βατότητας των αεραγωγών, ακόμη και του όγκου των εξωπνευμονικών, αλλά ενδοθωρακικών οργάνων, όπως η καρδιά και τα μεγάλα αγγεία. Διαμορφώνεται, κατά την πρώτη βαθειά εισπνοή της ζωής, μετά τη γέννηση. Αυξομειώνεται, ανάλογα με τις επισυμβαίνουσες παθολογικές εκτροπές, στη διάρκεια της ζωής, εξασφαλίζει την απρόσκοπτη συνέχιση της ανταλλαγής αερίων, κατά τη διάρκεια της εκπνοής και της επακόλουθης αναπνευστικής παύσεως, και εξαντλείται μετά την έλευση του θανάτου, όταν καταργηθούν ο τόνος των αναπνευστικών μυών και η ελαστικότητα των ιστών.
Συνήθως, ο RV υπολογίζεται δι΄αφαιρέσεως του εφεδρικού εκπνευστικού όγκου από τη λειτουργική υπολειπόμενη χωρητικότητα (FRC=ERV+RV). Ο συντελεστής μεταβλητότητας μεταξύ επανειλημμένων εξετάσεων δεν υπερβαίνει το 8%, ώστε οι εξαγόμενες τιμές με τις συνήθεις μεθόδους θεωρούνται αντιπροσωπευτικές.
Ο υπολειπόμενος όγκος μπορεί να μετρηθεί, εμμέσως, με μεθόδους που πρέπει να δηλώνονται, κατά την ανακοίνωση του αποτελέσματος της δοκιμασίας μετρήσεώς του.
Με τις ‘μεθόδους αραιώσεως’ μετρούνται μόνο οι πνευμονικοί όγκοι αέρος που φιλοξενούνται σε περιοχές του παρεγχύματος που αερίζονται και, επομένως, μπορεί να υποεκτιμούν τον πραγματικό όγκο αέρος, ιδίως σε ασθενείς με μείωση της εκπνευστικής ροής στους οποίους ποσότητα αέρος μπορεί να παγιδεύεται πίσω από αποφραγμένους αεραγωγούς. Εάν χρησιμοποιηθούν ‘μέθοδοι αραιώσεως’ πολλαπλών αναπνοών, ποσοστό, από τις δυσχερώς αεριζόμενες περιοχές, συμμετέχει στη μέτρηση και οι τιμές μπορεί να αποδειχθούν μεγαλύτερες εκείνων που εξήχθησαν με μεθόδους αραιώσεως μιας αναπνοής.
Τα αποτελέσματα μετρήσεων με μεθόδους πληθυσμογραφίας σώματος, αφορούν όχι μόνο τους όγκους των αεριζόμενων περιοχών, αλλά και τους παγιδευμένους πίσω από αποφραγμένα βρογχιόλια. Επι υγιών ατόμων, οι μετρήσεις με μεθόδους αραιώσεως είναι ταυτόσημες με εκείνες που εξάγονται με τον πληθυσμογράφο σώματος, αλλά σε ασθενείς με παγιδευμένο αέρα, οι μετρήσεις με τις δύο μεθόδους διαφέρουν, σε ποσοστό ανάλογο με το μέγεθος της παγιδεύσεως.
Υπολειπόμενος όγκος, residual volume, RV, φυσιολογικές τιμές
Ύπολειπόμενος Όγκος, residual volume, RV, προβλεπόμενες τιμές
Υπολειπόμενος όγκος/ολική πνευμονική χωρητικότητα %, RV/TLC%, προβλεπόμενες τιμές
μέτρηση