Θεματολόγιο Πνευμονολογίας

COVID-19 στο έλεος μιας ηθοπολιτικής φρίκης /2

Τα κείμενα που ακολουθούν είναι πρωτόλεια αποσπάσματα από το βιβλίο μου: COVID-19 -από τον Προμηθέα στον Ερυσίχθονα

Το βιβλίο είναι 427 σελίδες 17Χ24. διατίθεται με αντικαταβολή προς 28 Ε. 

Παραγγελίες στο: geoamath@gmail.com, όπου πρέπει να σημειώνεται η ακριβής διεύθυνση αποστολής

1. Πρόλογος

Οι κοινωνίες μας δοκιμάζονται από το άχθος διαρκών απειλών, φτώχειας, πολεμικών συρράξεων, τυφλής βίας, εκτεταμένων οικολογικών καταστροφών, απεγνωσμένων σχέσεων, πολιτικής παράνοιας, πρωτο- ή επανεμφανιζόμενων θανατηφόρων νόσων. Μεγάλος αριθμός χρόνιων παθήσεων μαίνονται ακόμη και τώρα, παρά την αθρόα διάθεση υψηλής διαγνωστικής και θεραπευτικής  τεχνολογίας. Το μεγαλύτερο τμήμα της ιστορίας τού ανθρώπινου είδους είναι σπαρμένο από τραυματικές εμπειρίες, ανούσιες δοξασίες και δυσάρεστες εκπλήξεις. Η χειρότερη απ΄ όλες είναι ότι η τεχνολογία παραμέρισε την ανθρωπινότητά μας,  

Ερευνητικός και λαίμαργος, επίμονος και ανυπάκουος, ο άνθρωπος αποβλήθηκε από τον κήπο της Εδέμ, επειδή από περιέργεια δοκίμασε τον απαγορευμένο καρπό. Ούτε οι αδιάλλακτες Νηρηίδες ούτε ο ευέξαπτος Ποσειδώνας, ο κυκλοθυμικός Δίας δεν ευσπλαχνίστηκαν το διαρκώς απειλούμενο με εξαφάνιση ανθρώπινο είδος, ρυθμισμένο να κυνηγάει τη γνώση και να τιμωρείται ανελέητα αν την άγγιζε. Για τη διάκριση των οικείων από τα ανοίκεια, ο άνθρωπος είχε επαρκή εσωτερικό εξοπλισμό, καθώς, ‘όλη η αλήθεια είναι αποτυπωμένη μέσα του’ κι έτσι δεν χρειάζεται να δεχτούμε ή να απορρίψουμε τις πεποιθήσεις των θρησκευόμενων, ότι δήθεν ο Θεός, έκρυψε τα σχέδια με τα οποία αρχιτεκτόνισε τον κόσμο και των οποίων απαγόρευσε την πρόσβαση.

Τα κοινωνικά Συμβόλαια, οι Οικουμενικές Διακηρύξεις  και οι Διεθνείς Συνθήκες ειρηνικής και δημιουργικής συνύπαρξηςς ατόνισαν, παρακάμφθηκαν, περιφρονήθηκαν ή αναπεριγράφτηκαν ως ψευδοέννοιες, που δεν υπαγορεύουν πλαίσια αποφάνσεων επί του δέοντος γενέσθαι, αλλά έκφραση ψυχολογικών διαθέσεων και διπλωματικού τύπου ευχολόγια, χωρίς να δεσμεύουν κανένα για την τήρησή τους και χωρίς να επιβάλλονται κιρρώσεις για την αθέτησή τους. Πρυτανεύουν νόμοι και "συνήθειες", με τις οποίες τίθεται υπό διαπραγμάτευση κάθε ενέργεια, που θα όφειλε να απαγορευτεί, ως βλαπτική για το δημόσιο συμφέρον, ενώ διακρίνεται μια τάση επιφυλακτικότητας, έναντι κάθε παραλείψεως, που θα συνεπαγόταν την εξυπηρέτησή του. Βρισκόμαστε πάλι σε μια νέα, ακόμη πιο συγχυτική εμπλοκή με την ιστορία, που αναβιώνει τoν ευγενή και τραγικό[1] τρόπο με τον οποίο ο  Λαοκόωντας[2], πλήρωσε την περιέργειά του να μάθει τι έκρυβε μέσα του ο δούρειος ίππος.     

Περίπου 100 εκατομμύρια ψυχές ήταν η λεία του θανάτου, κατά το 2^ο παγκόσμιο πόλεμο και πάνω από 10 εκατομμύρια οι απώλειες του 1^ου, που είχε μόλις κατά λίγες δεκαετίες προηγηθεί. Τις ημέρες που θα αναζητά αναγνώστες αυτό το βιβλίο, ο πανδημικός ιός θα έχει καταφέρει περισσότερους από 3 εκατομμύρια θανάτους. Υστερεί, ακόμη και μακάρι να μη φτάσει εκεί που χρειάζεται για να ΄τιμηθεί’ με το χρίσμα ως ‘3^ος παγκόσμιος πόλεμος’.

 Βλέπουμε πόσο αθόρυβα ο κωροναϊός γλίστρησε στις ανθρώπινες κοινωνίες, όσο ακίνδυνα και διασκεδαστικά φάνηκαν τα παιχνίδια με τον χιμπατζή, που κουβάλαγε τον HIV, έξω από τα δάση της δυτικής Αφρικής και πόσο απαρατήρητος είχε ‘ξεμπαρκάρει’ ο μαύρος αρουραίος στο λιμάνι της Μασσαλίας, μεταφέροντας την παστερέλλα του[3]. Το εμπόριο ήταν σχεδόν πάντα το αίτιο των μεγάλων επιδημιών. Παρόμοιες περιπέτειες, αφθονούν στις σελίδες πολλών λαμπρών κειμένων, αλλά ο σκοπός μας είναι οι τρόποι επιβίωσης, αφήνοντας τα υπόλοιπα σε έξοχους μελετητές, που με άλλοτε άλλα μίγματα ‘φυσικής επιλογής’ και ‘ευφυούς σχεδίου’, προσπαθούν να εξιχνιάσουν τις μεταπτώσεις της πολύτροπης ζωής και τα αίτια που καθορίζουν τις επιπλοκές στην υγεία και την οικονομία. Στη μεγάλη της εικόνα, η ιστορία των λαών εξελίχθηκε σαν αλληλουχία πράξεων και πεπρωμένων, καταστροφών και ανασυγκροτήσεων, αλλά οι αντιθέσεις δεν ήταν ποτέ της αρεσκείας της. Γι αυτό, και της κάθε τέτοιας κοσμικής μεταβολής προηγείται ένα ήπιο προειδοποιητικό φαινόμενο, μια σχεδόν ανεπαίσθητη ‘αύρα’, ένα ακαθόριστο σήμα κινδύνου: η φύση προειδοποιεί για τις προθέσεις της, αρκεί να καταλαβαίνουμε τη γλώσσα της. Παρόμοια προειδοποιητικά σήματα όπως οι βροχοπτώσεις και οι ξηρασίες, οι παγετοί κι οι θερμοπληξίες, οι μικροεπιδημίες του Η1Ν1 και του MERS προειδοποιούν ότι πλησιάζουμε την ώρα της μεγάλης δοκιμασίας, αλλά εμείς νομίζουμε ότι πρόκειται για συνωμοτικές παρεξηγήσεις των φυσικών κύκλων της πλανητικής ζωής. Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ τις ανθρώπινες κοινωνίες διαβεβαίωναν ότι απείχαν μόλις μια δρασκελιά από τους ολάνθιστους κήπους των Εσπερίδων, όπου τις περίμενε ένας νέος παράδεισος, εδώ κάτω όπου βρισκόμαστε[4].

   Μεγάλο μέρος της ιατρικής λειτουργικής έχει αντικατασταθεί από εργαστηριακές εξετάσεις, με τις οποίες εκδίδονται τιμές, παράγονται εικόνες ή αναζητούνται εξηγήσεις σε υποκυτταρικό ή γενετικό επίπεδο, που προσφέρουν στατιστικές ερμηνείες των βιολογικών φαινομένων, τα οποία δεν είναι ασφαλώς υποχρεωμένα να πειθαρχούν σε εξωτερικές οριοθετήσεις.

Όπως οι άνθρωποι εμφανίζουν διαφορές μεταξύ τους ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, χωρίς αυτές να τους καθιστούν περισσότερο ή λιγότερο ανθρώπινους, έτσι δεν αποκλείεται  να διαφέρουν στις επιμέρους εσωτερικές λειτουργίες τους, όπως αυτές έχουν ρυθμιστεί από τη τάση των γονιδίων και τις επιδράσεις του περιβάλλοντος. Περαιτέρω παρόμοιοι περιορισμοί, που επιβάλλονται για καθαρά λόγους ευκρίνειας και ίδρυσης ομοφωνίας μεταξύ των ιατρών, μάλλον, παρά για να διευκολυνθεί η διάκριση μεταξύ τους υγιούς και του ασθενούς. Οι υπερτασικοί, των οποίων η αρτηριακή πίεση ρυθμίζεται μ΄ ένα χάπι, θα καταλήξουν κάποτε από υπέρταση, ακόμη και εάν δεν είχαν ούτε μια φορά εντοπίζει την αρτηριακή πίεσή τους έξω από τα όρια 140 - 80 mmHg. Γι αυτό, η παρατήρηση των φαινοτυπικών χαρακτηριστικών δεν γίνεται να παρακαμφθεί ούτε στα πλαίσια της αναγωγικής ιατρικής ούτε, βέβαια, στα πλαίσια της ολιστικής.

Είναι πάντως γεγονός ότι, όπως η ελευθερία δεν βελτίωσε τις ανθρώπινες σχέσεις, έτσι η τεχνολογία δεν απελευθέρωσε τα επιστημονικά πνεύματα. Οι άνθρωποι μάθανε να μη βλέπει ο ένας τον άλλο, να μη τον αγγίζει, να μην εγγράφει την μυρωδιά του στην μνήμη του. Έτσι, οι ιατροί λησμόνησαν την επισκόπηση, ψηλάφηση, την όσφρηση, τη δια βαθέως επικοινωνία με τους ασθενείς τους. Χωρίς αυτά, η σχέση Ιατρού-ασθενούς δεν εκκολάπτεται· η ιατρική έγινε παροχή υπηρεσιών υγείας και εισήχθη στα χρηματιστήρια, ο ιατρός, πάροχος και προμηθευτής, η υγεία, αγαθό που τόχεις, αν το πληρώνεις·  Η ιπποκρατική πρόληψη, η αφηγηματική διάγνωση, η περιεσκεμμένη θεραπεία, η συνετή αποκατάσταση παραμερίστηκαν στα χρονοντούλαπα της ιστορίας, προς χάρη της εργαστηριακής και απεικονιστικής πληροφορίας.  

Αντίθετα, θα έλεγα: οι ιατροί παρασύρθηκαν κι αυτοί από το σαγηνευτικό τραγούδι της τεχνολογίας και το ατομιστικό πνεύμα της εποχής και υιοθέτησαν τη νέα μόδα: εξατομίκευση. Η εξατομίκευση συνιστά δομικό νόμο του κοινωνικού ‘είναι’,  με τους χαρακτηριστικούς βαθμούς διακύμανσης αυτού του κατακερματισμού. Μας εισάγει σε νέα πεδία σύγχυσης καθώς θέλει τον ιατρό να αντιμετωπίζει τον ασθενή σαν μοναδικότητα, την ίδια στιγμή που αντιλαμβάνεται τη σημασία των κλινικοεργαστηριακών ευρημάτων, ως γεγονότα που συμβαίνουν στο 95%±SD των ασθενών με την ίδια διαταραχή.

 ...........

Έχει διαχρονικά προβληματίσει την ιατρική σκέψη και οδήγησε επιστήμονες τεράστιου μεγέθους να καταφύγουν σε όρους, όπως η διαταραχή της ομοιοστασίας του  ‘εσωτερικού περιβάλλοντος, milieu intérieur’ (Cl Bernard), να εισάγουν τις έννοιες των ελασσόνων, έναντι μειζόνων ευρημάτων, που έχουν την στατιστική ικανότητα τεκμηρίωσης της αρρώστιας (Osler), άλλοτε ως cogito και πάντα ως διαταραχή του ιπποκρατικού ‘εόντος’, με το τελευταίο να είναι όλα μαζί τα προηγούμενα. Η αντίληψη αυτή υποδεικνύει ταυτόχρονα την ανάγκη λήψης μέτρων, από την κοινωνία και το σύστημα υγείας προς δύο κατευθύνσεις, προς το άτομο που πάσχει από μια αρρώστια και το περιβάλλον που την εγκυμονεί.  Από οικονομικής απόψεως, η υγεία θεωρείται μεν ως αγαθό, αλλά ο προσδιορισμός της ως δημόσιο ή ιδιωτικό αγαθό καθορίζει την ιδεολογική, οικονομολογική και πολιτική υπόσταση του συστήματος, που έχει οργανωθεί για την προστασία της.

Ατυχώς, η υγεία ως απροϋπόθετο ανθρώπινο δικαίωμα, ανεκτίμητο και ανεξαγόραστο αγαθό[10], και παρά την κοινωνική και ιστορική της θεμελίωση και το σαφή βιολογικό της προσδιορισμό, δεν περιγράφεται -πλέον- με την αποκρυσταλλωμένη αντίθεσή της από την αρρώστια, αλλά με σχεσιακούς όρους, ως έννοια κυμαινόμενη και εξαρτώμενη από τους παραπάνω καθοριστές.

Υπό τις παραπάνω συνθήκες και παρά τις διακηρύξεις της παγκόσμιας κοινότητας, το αγαθό της υγείας δεν κατέστη ούτε ενιαίο ούτε απόλυτο, αλλά πλασματικό και ‘κυμαινόμενο’ από την ανικανότητα που καταλείπει. Κατά συνέπεια, ο χαρακτηρισμός ενός ατόμου ‘ως υγιούς’ παραμένει στη διακριτική ευχέρεια οικονομικών και πολιτικών σκοπιμοτήτων και επιτρέπει στην πολιτεία να προσδιορίζει αναπολόγητα και να ορίζει αυθαίρετα το επίπεδο υποχρέωσής της για τη χρηματοδότηση συστημάτων αποκατάστασης απωλειών υγείας και της παρέχει την ευχέρεια να αυξομειώνει το ύψος των δαπανών και τη διάθεση πόρων. Τα τερηδονισμένα δόντια, π.χ., αποτελούν ή δεν αποτελούν εκτροπή της υγείας και ακόμη, όταν αναγνωρίζεται ως πάθηση, άλλα μεν από τα συστήματα κοινωνικής περίθαλψης θεωρούν ότι η απλή και ανέξοδη εξαγωγή του πρασβληθέντος δοντιού είναι επαρκές μέτρο αποκατάστασης, ενώ άλλα αποζημιώνουν προσθετικές οδοντιατρικές εργασίες και άλλα προχωρούν σε αποζημιώσεις ακριβότερων ενδοεμφυτεύσεων. Η αρρώστια, στην αποκρυσταλλωμένη της αντίθεση με την υγεία, καθίσταται, έτσι, μια έννοια μεταβλητή και το επίπεδο υγείας επηρεάζεται από την κοινωνική δομή, το οικολογικό περιβάλλον, το σύστημα αξιών και τα πρότυπα συμπεριφοράς, δηλαδή το συνολικό πολιτιστικό και οικονομικό περίγραμμα κάθε πληθυσμού.

Όλο το πρόβλημα συγκεντρώνεται στη γκρίζα ζώνη της ‘μη υγείας και μη νόσου’, στην οποία συνωθείται μια ευρεία ομάδα ασθενών που μπορούν να θεωρηθούν ‘σχετικώς’ ή ‘κατά τεκμήριο’ υγιείς. Οι περισσότεροι υπερτασικοί ασθενείς μου, στην ερώτηση εάν έχουν αρτηριακή πίεση, απαντούν αρνητικά. Όταν τους ζητώ διευκρινίσεις, ή ‘βλέπω’ στο ιστορικό τους ότι λαμβάνουν αντιϋπερτασικά, μου απαντούν ότι με το χαπάκι τους -βέβαια- δεν έχουν πίεση. Γνωρίζουμε, όμως, ότι από τις επιπλοκές της αρτηριακής πίεσης θα καταλήξουν, ακόμη και εάν το χαπάκι τους διατηρούσε τις μετρήσεις της αρτηριακής πίεσης σε αποδεκτά όρια. 

Η ασαφής κατάσταση της ‘μη υγείας και μη νόσου’, στα όρια του περιπαιγμού, είναι που πρέπει ιδιαίτερα να επισημανθεί. Γιατί, αν το πούμε πρακτικά, κάθε άτομο που εντοπίζεται θετικό στον πανδημικό ιό, αλλά χωρίς ή με επουσιώδη συμπτώματα αποτελεί τον πρώτιστο στόχο της προληπτικής ιατρικής, αν θέλει να αποφύγει τις νοσηλείες σε κοινούς θαλάμους και μονάδες εντατικής θεραπείας ασθενών με COVID-19. Στα άτομα αυτά, παραγγέλλεται η αυτοαπομόνωση, θεωρούμενα ως άτομα της γκρίζας ζώνης, ενώ θα μπορούσε η σύγχρονη ιατρική να προστατέψει, με τη χορήγηση, π.χ., μιας δόσης μονοκλωνικών αντισωμάτων ή ομόλογου ορού, προκειμένου να αποφύγουμε την χωρίς ‘αύρα’[11] εμφάνιση της λεγόμενης καταιγίδας κιτοκινών και του υπερφλεγμονώδους συνδρόμου, της θορυβώδους, δευτεροπαθούς αιμοφαγοκυτταρικής λεμφοϊστιοκύτωσης, όπως είναι γνωστή η ραγδαία έλευση της επικίνδυνης επιπλοκής.

Η πολιτική αντίληψη της υγείας δεν περιορίζεται, ωστόσο, μόνο στις οικονομικές της διαστάσεις, αλλά προοδευτικά γίνεται μέσον χειραγώγησης. Η επιβολή μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα διαχείρισης τη ζωής, καθώς επιβάλλει περιορισμούς, την ίδια στιγμή που είναι μια άσκηση εθισμού. Οι πολίτες παραιτούνται από το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, χάριν της ασφάλειας· το κράτος δοκιμάζει μεθόδους τιθάσευσής της, κατά M. Foucault , βιοδύναμης, όταν διακυβεύεται η ίδια η ζωή, λόγω της απειλής ενός θανατηφόρου ιού, σε συνθήκες ένδειας μέσων θεραπείας. Η βιοδύναμη αναφέρεται στην πρακτική των συγχρόνων εθνών-κρατών μέσω μιας έκρηξης πολλών και διαφορετικών τεχνικών για την επίτευξη της υποταγής των σωμάτων και του ελέγχου των πληθυσμών. Η βιοπολιτική είναι μια έννοια που λαμβάνει υπόψη τη διαχείριση της ζωής και των πληθυσμών μιας κυβερνημένης περιοχής. Εφεξής κάθε πολιτική θα είναι βιοπολιτική της οποίας το απόλυτο διακύβευμα είναι η ζωή καθ΄αυτή. Το ότι η υγεία γίνεται μια νομική υποχρέωση που πρέπει να τηρηθεί πάσει θυσία, δεν είναι μια καινούργια επινόηση. Ο Foucault είχε επιστήσει την προσοχή σε αυτό που αποκαλεί το μεγάλο πολιτικό και κοινωνικό σχέδιο, δηλαδή το "milieu intérieur", της θεώρησης του κάθε ατόμου ως αμιγούς βιολογικού υποκείμενου. Δεν είναι, επομένως, παράξενο, ότι ο M. Foucault χρησιμοποίησε τον ίδιο όρο που χρόνια πριν είχε χρησιμοποιήσει ο Cl. Bernard προκειμένου να στρέψει την προσοχή στο εσωτερικό πεδίο όπου λαμβάνουν χώρα ασύλληπτης βιοδύναμης διεργασίες. Οι εγειρόμενες αμυντικές δυνάμεις, που παράγονται από την τάση αποκατάστασης της ομοιοστασίας του φυσικού μας σώματος χρησιμοποιούνται από την πολιτική προκειμένου να προωθηθεί η επίτευξη της υποταγής των κοινωνικών σωμάτων και του ελέγχου των πληθυσμών. Οι νεκροί δεν δικαιούνται πια τιμών από τους συγγενείς τους, που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν την εξόδιο ακολουθία, ενώ γνωρίζουν καλά τι έχει συμβεί στα πτώματά τους.