Βήχας, φυσιοπαθολογία

Ο βήχας είναι σπάνιος επί υγιών, γεγονός που υποδηλώνει την ικανοποιητική κάθαρση του αναπνευστικού συστήματος με άλλους -μη αντανακλαστικούς- μηχανισμούς. Από τους μηχανισμούς αυτούς, ο βήχας υπερέχει λόγω της δυνα­τό­τητας που έχει, με την ισχυρή και ταχύτατη σύζευξη αισθητικών υποδοχέων και εκτελεστικών οργάνων, να παρέχει ακαριαίες αντανακλαστικές αντιδράσεις, σε καταστάσεις, όπου η βραδύτητα θα μπορούσε να αποβεί μοιραία. Με την έννοια αυτή, ο βήχας πρέπει να θεωρείται φυσιολογικό (προστατευτικό) αντανακλαστικό, αλλά μετατρέπεται σε παθολογικό, εφ΄όσον πάψει να διαδραματίζει το φυσιολογικό του ρόλο, εφ΄ όσον δηλαδή απωλέσει την ικανότητά του να παρέχει στον οργανισμό προστασία, άμυνα ή προσαρμογή, έναντι μεταβολών του εξωτερικού ή εσωτερικού περιβάλλοντος, όπως συμβαίνει κατά την πορεία μιας νόσου, κατά την οποία συνήθως είναι ανίκανος να εξαντλήσει το αίτιο που τον προκαλεί ή/και εξακολουθεί να επιμένει, περισσότερο, παρ΄ό,τι θα απαιτούσε η αμυντική του συμβολή.
Η αποβολή τραχειοβρογχικών εκκρίσεων και ερεθιστικών ουσιών είναι το τελικό αποτέλεσμα του βήχα. Η αποτελεσματικότητα του βήχα καθορίζεται από την ταχύτητα ροής που οικοδομείται κατά την εκπνευστική φάση του βηχικού κύκλου και η οποία πλησιάζει τα 25000 cm/sec δηλαδή τα 3/4 της ταχύτητας του ήχου[i]. Με την εκπληκτική αυτή ταχύτητα ροής επιδιώκεται η αποκόλληση των εκκρίσεων από τα τοιχώματα του τραχειοβρογχικού δένδρου και η εξώθησή τους προς το φάρυγγα, από όπου αποβάλλονται ή καταπίνονται. Επιπλέον, οι ταχύτατες μεταβολές των πιέσεων, που προκαλούν δονήσεις των μικρών αεραγωγών, ταχύτατες εναλλαγές υψηλών και χαμηλών ροών και ο μετασχηματισμός της ροής σε στροβιλώδη μορφή υποβοηθούν στη μετακίνηση των κολλωδών εκκρίσεων. H αποκόλληση παχύρρευστων, κολλωδών εκκρίσεων διευκολύνεται από ένα είδος εξωτερικών “μαλάξεων” που οι ευρείες διακυμάνσεις της διαπνευμονικής πιέσεως ασκούν στα τοιχώματα των αγωγών, κατά τη διάρκεια επαναλαμβανομένων βηχι­κών κύκλων. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της συσπάσεως της τραχείας και των βρόγχων, τα ελεύθερα άκρα των χονδρίνων ημικρικίων συστρέφονται προς τον αυλό και ασκούν μικρές ωθήσεις απωθώντας κολλώδεις εκκρίσεις που ευρίσκονται προσ­κολλημένες στη μεμβρανώδη μοίρα των βρόγχων. Ο εκπνευστικός εγκο­λεασμός της μεμβρανώδους μοίρας κατά την εκπνευστική φάση του βήχα, συνεργεί ακόμη στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της αποχρέμψεως. Οι μηχανισμοί αυτοί αποσκοπούν στην ώθηση των εκκρίσεων προς το κέντρο του ρεύματος, όπου μετατρέπονται σε αεροσόλη κι αποβάλλονται.