Προστασία

To αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου είναι εκτεθειμένο σε ποικίλους βλαπτικούς παράγοντες, που εισβάλλουν με την αναπνοή 12000 l αέρος την ημέρα από το εξωτερικό περιβάλλον (ρύπανση της ατμόσφαιρας[i]) ή το εσωτερικό περιβάλλον με την κυκλοφορία 8000 l αίματος, ημερησίως που διατρέχουν τα 1500 μίλια πνευμονικών τρι­χοειδών. Η αερογενής εισβολή τοξικών παραγόντων μπορεί να έχει δυσμενείς συνέπειες όχι μόνο στους ευαίσθητους ιστούς του αναπνευστικού συστήματος, αλλά αφού υποστούν μεταβολική ενεργοποίηση ή/και συστηματική διασπορά μέσω των πνευ­μο­νι­κών ή λεμφικών αγγείων, μπορεί να επιφέρουν βλάβες σε απομακρυσμένα όργανα. Επιπλέον, πληθώρα ενδογενών και εξωγενών χημικών ουσιών προσάγονται με την πνευμονική κυκλοφορία και μεταβολίζονται προς ανε­νεργή ή ενεργά παράγωγα από το πλούσιo ενζυματικό σύστημα των ενδο­θηλιακών -και όχι μόνο- κυττάρων των πνευμονικών τριχοειδών[ii]. Μεταξύ των αιματογενών βλαπτικών παραγόντων συγκαταλέγονται οι μεταβολίτες φαρμάκων και άλλων ξενοβιοτικών που προσλαμβάνονται από άλλες πύλες εισόδου (πεπτικό, δέρμα, βλεννογόνοι κλπ).

Απέναντι στην πληθώρα των ετεροκλήτων αυτών επιβουλών ο πνεύ­μο­νας παρατάσσει ένα πολύπλοκο μερικά μόνο αναγνωρισμένο σύνολο γε­νι­κών  αντιδράσεων και ειδικών προστατευτικών και αμυντικών μηχανι­σμών. Σαν παράδειγμα γενικών αντιδράσεων προστασίας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την αναστολή του εγκεφαλικού φλοιού και άλλων κέντρων του Κ.Ν.Σ. με την έννοια που της αποδίδει ο Pavlov και ο Sherington, κα­θώς επίσης και τη σύνθεση των κυκλοφορούντων αντισωμάτων, τη λευκο­κυττάρωση κλπ. Εκτός από τις γενικές αυτές προσαρμοστικές αντιδράσεις, το αναπνευστικό σύστημα είναι εξοπλισμένο με ειδικούς μηχανισμούς  προ­στα­σίας και άμυνας, οι οποίοι ενεργοποιούνται –κα­τά κύριο λόγο σαν αυ­τόχθονες, περιοχικές αντιδράσειις, η φύση των οποίων μπορεί να είναι αν­τανακλαστική, όταν επιβάλλεται άμεση αντίδραση, όπως πχ., μετά εισ­πνο­ή τοξικών, ερεθιστικών αερίων ή αλλεργιογόνων ή μη αντα­να­κλα­στι­κή.  Οι αντανακλαστικοί μηχανισμοί ενεργοποιούνται ακαριαία, επιβάλλονται και α­νατρέπουν τη λειτουργική διαδικασία της αναπνοής. Οι μη αντανακλαστικοί μηχανισμοί ενεργοποιούνται με σχετική βραδύτητα και για την ολοκλήρωσή τους απαιτούνται συγκεκριμένα βιοκυτταρικά μέσα. Τόσο οι ταχύτατοι αντα­νακλαστικοί, όσο και οι βραδύτεροι μη αντανακλαστικοί μηχανισμοί αποσκο­πούν στη διατήρηση της δομικής και λειτουργικής ακεραιότητας του οργά­νου. Εάν, όμως, το σύστημα υπο­στεί μαζική έκθεση σε λοιμογόνους μικρο­οργανισμούς, τοξικές ουσίες ή ερεθιστικά νεφελοποιήματα διαμερισμένης ύ­λης, η προστατευτική και αμυντική του θωράκιση καταρρέει και ενεργοποι­ούνται ανοσολογικοί μηχανισμοί που απολή­γουν στην ανάπτυξη ποικίλων αντιδράσεων, άλλοτε άλλου τύπου και εντάσεως. Λοιμώξεις, φλεγμονώδεις διεργασίες ανοσολογικές εκτροπές, ακόμη και κα­κοήθεις εξαλλαγές είναι α­πότοκες των εξωγενών ή ενδογενών επιβουλών, κα­θώς επίσης και των α­ντεπιδράσεών τους με τους αυτόχθονες ή μεταναστεύοντες προστα­τευ­τι­κούς ή αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού.

Οι προστατευτικοί και αμυντικοί μηχανισμοί στους πνεύμονες διαδραματί­ζουν διπλό ρόλο: Εμποδίζουν την είσοδο βλαπτικών παραγόντων από το περιβάλλον ή επιχειρούν να τους αδρανοποιήσουν. Επιπλέον, εξουδετε­ρώ­νουν και αποβάλλουν ενδογενώς σχηματισμένους βλαπτικούς παράγοντες. Έτσι, ερεθιστικές ουσίες μπορεί να συγκρατηθούν μακρυά από τους ανα­πνευστικούς ιστούς ή να αποβληθούν με το βήχα και άλλα αντανακλαστικά εξωθήσεως. Εάν οι αντ­α­να­κλα­στι­κοί μηχανισμοί δεν απο­δώσουν, οι βλα­πτι­κοί παράγοντες παγιδεύονται στην βλεννοκροσσωτή συσκευή και απο­βάλ­λονται -αν και με βραδύτερους ρυθμούς. Παράλληλα διεγείρονται βιο­κυτ­τα­ρικοί μηχανισμοί άμυνας. Παράλληλα, διεγεί­ρο­νται βιοκυτταρικοί μηχανισμοί άμυνας.

Oι μηχανισμοί προστασίας του αναπνευστικού συστήματος διακρίνονται σε αντανα­κλαστικούς και μη αντανακλαστικούς και οι περισσότεροι από αυτούς εδράζονται και δρούν στους ανώτερους αεραγωγούς

βλέπε:

Προστασία αντανακλαστική

Προστασία, κυτταρική

Προστασία, μη αντανακλαστική